De zin en onzin van detoxen

27 februari 2019 door Anderzorg

We staan weer aan het begin van een nieuw jaar, waarmee tevens ook weer aandacht uit gaat naar die eeuwige goede voornemens: niet meer roken, afvallen, meer sporten, gezonder eten… En na die decemberdagen vol drankjes en lekkernijen kan dat laatste vaak zeker geen kwaad. Maar: hoe dan? Is detoxen dan dé oplossing voor een gezonder en fitter lichaam; en een goede start om gezond te gaan eten? Laten we eens in het fenomeen ‘detoxen’ duiken.

Detox

Een simpele Google search op ‘detox’ levert maar liefst 160 miljoen (!) hits op. Het is dus kennelijk iets wat wel leeft. Als je door de resultaten scrollt kom je van alles tegen: van detoxtabletten, darmreiningen en yogasessies tot sapkuurtjes, vasten en ‘42 simpele tips om te detoxen’. In dat laatste geval kun je in ieder geval voort tot 2020. Met al die verschillende zoekresultaten rijst de vraag wat ‘detox’ nu eigenlijk precies is. Volgens het woordenboek betekent ‘detoxification’ (je raad het al, ‘detox’ is hier de afkorting van): “the process of removing harmful chemicals from something” (1). Ofwel het verwijderen van schadelijke chemische stoffen uit iets. Dat iets is in het geval van detox dus je eigen lichaam. Mocht het nodig zijn om te detoxen vanuit gezondheidsoverwegingen worden er eigenlijk drie aannames gemaakt. Ten eerste dat er zich chemische stoffen ophopen in het lichaam die verwijderd moeten worden; ten tweede dat die stoffen schade toebrengen aan onze gezondheid; en ten derde dat het lichaam dus niet in staat is om die chemische stoffen zelf te verwijderen. Laten we beginnen met aanname één.

Hopen zich echt chemische stoffen op in je lichaam?

Ja, dat is eigenlijk wel een feit. Chemische stoffen zoals bijvoorbeeld zware metalen (kwik, lood, cadmium), PCB’s (vroeger veel gebruikt in de plasticindustrie) en PAK’s (stoffen die ontstaan o.a. bij verbranding van voedsel zoals barbecueën op een te hoge temperatuur waarbij er zwart geblakerde stukjes ontstaan) kunnen zich ophopen in het lichaam. Dit gebeurt met name in het vetweefsel maar kan ook in andere weefsels opslaan zoals in de botten maar ook in organen die van nature afvalstoffen verwijderen zoals de nieren en de lever (2,3,4). We worden immers continue blootgesteld aan toxische stoffen: van uitlaatgassen tot een verbrand karbonaadje op de barbecue en van vis die in de zee zwemt en daardoor kwik opslaat in zijn weefsels tot pesticiden die gebruikt worden in de landbouw. Als je nu denkt: help, ik kan nu helemaal niets meer doen of eten dan de geruststelling dat er diverse instanties zich bezig houden om de blootstelling aan deze stoffen zo laag mogelijk te houden. Zo zijn er convenanten gesloten om bijvoorbeeld de productie van PCB’s te nivelleren; en controleert de EFSA (European Food and Safethy Authority) de normen waaraan mensen maximaal blootgesteld mogen worden van verschillende contaminanten op lange termijn (5,6). Het risico dat we een toxische hoeveelheid schadelijke stoffen in ons lichaam krijgen is dan ook vrij klein.

Brengen die stoffen schade toe aan je gezondheid?

Een overmatige blootstelling aan chemische stoffen kan inderdaad schade toebrengen aan iemand zijn gezondheid. Maar eigenlijk geldt dat voor alle stoffen: een overmaat kan schade opleveren. Of het nu om chemische stoffen zijn of om ‘gezonde’ stoffen zoals water, vitamines of mineralen. Een chronisch te hoge blootstelling aan welke stof dan ook is per definitie ongezond. Daarom zijn er strikte regels als het gaat om de maximale doseringen waaraan je blootgesteld kan en mag worden (7). Het gezondheidsrisico lijkt hiermee vrij klein. Dit is natuurlijk ook een beetje afhankelijk van de plaats waar je woont, het beroep wat je uitoefent en je eigen leefstijl. Met gezond en gevarieerd eten kun je zelf al de stap maken om zo min mogelijk van specifieke gifstoffen binnen te krijgen.

Is je lichaam in staat om gifstoffen te verwijderen?

Ja. Eigenlijk is je lichaam ontzettend goed in staat om gifstoffen te verwijderen. Centrale rol spelen de lever en de nieren. Maar ook het afweersysteem (immuunsysteem), de longen, het hart- en vaatstelsel en het darmstelsel spelen een belangrijke rol. De interactie zorgt ervoor dat gifstoffen zo efficiënt mogelijk het lichaam verlaten via onder andere uitademing en de urine (8). Het lichaam is dus 24 uur per dag bezig met detoxen! Wanneer organen niet goed functioneren is het een ander verhaal: als bijvoorbeeld de lever niet meer functioneert kunnen gifstoffen niet meer worden afgebroken en wanneer de nieren niet goed functioneren worden afvalstoffen niet meer uit het bloed gefilterd. Maar bij gezonde mensen is het lichaam uitstekend in staat om zoveel mogelijk afvalstoffen te verwijderen.

Heeft detoxen effect?

Dan is de vraag: heeft het zin om te detoxen? Nogmaals: er zijn heel veel verschillende manieren die claimen te detoxen (ook wel ontslakken of ontgiften genoemd). Vooralsnog is er geen wetenschappelijk bewijs dat welke manier van detoxen dan ook positieve gezondheidseffecten heeft (9). Er zijn wel wat bewijzen dat bepaalde voedingsstoffen impact hebben of dat bepaalde detoxmethoden effectief zijn, maar dat bewijs is heel zwak en vaak ontbreekt de juiste context (13,14). En nee, helaas helpt detoxen ook niet voor blijvend gewichtsverlies, want dat bewijs is wél redelijk sterk (10,11). Eigenlijk geldt voor detoxen niets anders dan voor andere kortstondige leefstijlveranderingen: tijdelijk zul je wel een effect ervaren zoals je fitter voelen, meer energie hebben, afvallen, etc. maar op lange termijn is er weinig effect als je je gedrag niet verandert. Gedragsverandering is de sleutel (12)!

Is detoxen schadelijk?

Detoxen door middel van een sapjeskuur, een aantal dagen vasten of een yogaretraite is niet schadelijk. Maar over andere praktijken zoals darmreiniging en zeer veel gewichtsverlies op korte termijn valt te twijfelen. Bij snel gewichtsverlies komen juist die gifstoffen uit de vetmassa vrij en dat kan gezondheidsrisico’s opleveren (15). Kortom, je kunt beter je leefstijl geleidelijk en systematisch aanpassen dan kortdurende wonderoplossingen te zoeken. Voel je je prettig bij een sapkuurtje? Doe het gewoon. Maar je leefstijl verander je er niet mee; en wonderlijke resultaten zijn ook niet te verwachten.

Bronnen:

1. Detoxification. Cambridge Dictionary. Geraadpleegd op 04-01-2019 via https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/detoxification
2. Yu, G.W., Laseter, J., Mylander, C. (2011). Persistent organic pollutants in serum and several different fat compartments in humans. J Environ Public Health. 2011: 417980
3. Jackson, E., Schoemaker, R., Larian, N., Cassis, L. (2017). Adipose Tissue as a Site of Toxin Accumulation. Compr Physiol. 2017 Sep 12;7(4):1085-1135
4. Genuis, S.J. (2011). Elimination of persistent toxicants from the human body. Hum Exp Toxicol. 2011 Jan;30(1):3-18
5. UN/UNEP. Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants. May 22nd 2001. Geraadpleegd op 04-01-2019 via http://www.pops.int/
6. EFSA. Chemical contaminants. Geraadpleegd op 04-01-2019 via http://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/chemical-contaminants
7. European Commission.European Regulation No 1881/2006: Setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs. December 19th 2006. Geraadpleegd op 04-01-2019 via setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs
8. Bastiaansen, C.A. (2007). Fysiologie en Anatomie. Bohn Stafleu van Loghum, Houten.
9. Ernst, E. (2012). Alternative Detox. Brit Med Bull, Vol 101, Issue 1, March 2012; 33–38
10. Obert, J., Pearlman, M., Obert, L., Chapin, S. (2017). Popular Weight Loss Strategies: a Review of Four Weight Loss Techniques. Curr Gastroenterol Rep. 2017 Nov 9;19(12):61
11. Klein, A.V., Kiat, H. (2015).Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence. J Hum Nutr Diet. 2015 Dec;28(6):675-86
12. Michie, S. et al. Evaluating the effectiveness of behavior change techniques in health-related behavior: a scoping review of methods used. Transl Behav Med. 2018 Apr; 8(2): 212–224
13. Bland, J.S. et al. A medical food-supplemented detoxification program in the management of chronic health problems. Altern Ther Health Med. 1995;1, 62-71
14. Hodges, R.E., Minich, D.M. (2015). Component: a scientific review with clinical application. J Nutr Metab. 2015; 2015: 760689
15. Kim, M. J.,Marchand, P., Henegar, C. et al. (2011). Fate and complex pathogenic effects of dioxins and polychlorinated biphenyls in obese subjects before and after drastic weight loss. Environ Health Perspect. 2011;119, 377–383

I'm a Foodie

Onze 20 diëtisten en voedingswetenschappers bloggen over gezonde voeding. Onafhankelijke kennis door echte professionals uit het vak. Kijk; da's duidelijk!

• ir. Marijke Berkenpas
  Diëtist, voedingswetenschapper - Founder I'm a Foodie