Kun je verslaafd zijn aan suiker?

8 oktober 2018 door Anderzorg

Vroeger was verzadigd vet het symbool van ongezonde voeding. Tegenwoordig lijkt die plaats te zijn ingenomen door suiker. De zoete smaak zou mensen verslaafd eraan maken. Het internet staat dan ook vol met tips om van een suikerverslaving af te komen. Maar bestaat er wel zoiets als een suikerverslaving?

Soorten verslavingen

Het woord verslaving wordt snel in de mond genomen om mee aan te geven dat iemand ergens afhankelijk van is. Je kent bijvoorbeeld vast wel iemand die zegt verslaafd te zijn aan chocolade. En tegenwoordig lees je steeds vaker dat al die suiker in onze voeding verslavend is. Toch is er niet zomaar sprake van een verslaving, wat officieel een psychische stoornis is. Iets lekker vinden is niet genoeg, anders had iedereen een verslaving. Allereerst moet er een onderscheid worden gemaakt tussen een gedragsverslaving en een middelenverslaving. Bij een gedragsverslaving is het een gewoonte die iemand in zijn of haar greep houdt en problematische vormen heeft aangenomen. Denk aan een gok- en gameverslaving. Bij een middelenverslaving daarentegen zijn het specifieke stofjes die voor de afhankelijkheid zorgen. Bekende voorbeelden daarvan zijn een cocaïne-, nicotine- en alcoholverslaving. Hoort een suikerverslaving daar ook tussen?

Criteria voor een middelenverslaving

Niet iedereen die in het weekend een paar biertjes achterover slaat is alcoholverslaafd. Om toch te weten of er sprake is van een verslaving maken artsen gebruik van een Amerikaans handboek; de DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Dit handboek wordt ook wel ‘de bijbel van de psychiatrische diagnostiek’ genoemd. Daarin staan ook criteria beschreven waar een stoornis in het gebruik van middelen aan zou moeten voldoen (de DSM-V noemt het geen verslaving) [1] Het komt erop neer dat er sprake moet zijn van controleverlies over het gebruik en dat er lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid optreedt. Kenmerkend is dat je er steeds meer van nodig hebt om hetzelfde prettige gevoel te krijgen, iets wat niet bij suiker gebeurt. Suiker staat dan ook niet in de DSM-V als potentieel verslavende stof.

Suiker versus cocaïne

Als het over suikerverslaving gaat, wordt vaak de vergelijking met cocaïne gemaakt. Beide zorgen immers voor de afgifte van dopamine wat het beloningscentrum in de hersenen activeert. Dit geeft een prettig gevoel waardoor het gedrag versterkt wordt. Bij suiker (in combinatie met vet en/of zout) kan dat leiden tot overeten en overgewicht. Dat lijkt misschien op een verslaving, maar alle activiteiten waar we plezier aan beleven leiden tot de afgifte van dopamine. Dat geldt voor seks, het luisteren naar mooie muziek, winkelen, zonnebaden, sporten, eten en drinken [2, 3]. Bovendien is voedsel (suiker) noodzakelijk om te overleven, wat niet gezegd kan worden van cocaïne. Dopamineafgifte betekent dus niet dat er sprake is van een verslaving. Het is een normale alledaagse fysiologische reactie. Naast deze overeenkomst zijn er ook belangrijke verschillen. Bij een cocaïneverslaving treden er bijvoorbeeld structurele veranderingen in de hersenen op, is er steeds meer cocaïne nodig om hetzelfde prettige gevoel te krijgen (door afname van het aantal dopamine-receptoren) en is de dopamine-afgifte hoger en duurt die langer [4, 5]. Bij stoppen treden er ook onthoudingsverschijnselen op, wat we bij suiker niet zien.

Maar ik kan zo naar chocolade verlangen!

Er zijn maar weinig mensen, die chocolade niet lekker vinden [6]. Is dat dan geen suikerverslaving? Nee, want de reden waarom chocolade lekker gevonden wordt, komt door een combinatie van factoren. Met name door de combinatie van suiker en vet, de cacao-smaak en de structuur die in je mond smelt. Haal je het vet en de cacao eruit dan blijft er de zoete kristalsuiker over, wat duidelijk minder lekker wordt gevonden [6]. We hebben ’s avonds daarom ook geen schaaltje met suikerklontjes op tafel staan. Dat is opmerkelijk wanneer suiker verslavend zou zijn.

Wat laten studies zien?

Het bestaan van een suikerverslaving heeft met name aandacht gekregen door resultaten uit studies met ratten. Onder hele specifieke omstandigheden kunnen ratten namelijk kenmerken van een suikerverslaving vertonen (onthoudingsverschijnselen en heftige verlangens) [7, 8]. De vraag is echter of suiker de veroorzaker is van die kenmerken, of is uitgelokt door het verstoorde dagritme en het afwijkende voedingsregime dat deel uitmaakte van de studie-opzet. Interessant is bovendien dat de ratten in totaal niet meer gingen eten en ook niet zwaarder waren geworden [9]. Ze dronken wat meer suikerwater, maar minder van hun standaardvoer. Een recente studie met muizen laat overigens zien dat met name vet en niet suiker tot overeten leidt [10].

In 2014 heeft een groep onafhankelijke hersenwetenschappers zich gebogen over het bestaan van een suikerverslaving bij mensen, wat geleid heeft tot een consensusverklaring [11]. De conclusie daarvan was dat er geen bewijs is voor het bestaan van een suikerverslaving. Wel merken ze op dat er sprake lijkt te zijn van verslavingsachtig eetgedrag. Dus geen middelenverslaving, maar eerder gedragsverslaving. Dat gedrag kan het gevolg zijn van een genetische aanleg voor overeten, chronische stress, angst, eenzaamheid of depressiviteit. Twee jaar later, in 2016, is er opnieuw een onafhankelijk overzichtsartikel verschenen naar het bestaan van een suikerverslaving bij mensen [12]. Ook daar concluderen de auteurs dat er een gebrek aan bewijs is en raden het gebruik van de term ‘suikerverslaving’ af.

Bottom line

Uiteindelijk eten we meer van voedsel dat we erg lekker vinden. Fabrikanten weten dat en spelen daar handig op in. Ze weten precies wat wij consumenten lekker vinden en het gebruik van suiker is niet de enige manier om een product lekkerder te laten smaken. De combinatie met vet en zout is minstens zo belangrijk en vergeet ook de geur-, kleur- en smaakstoffen en het mondgevoel niet. Alles in de juiste verhouding om het product hypersmakelijk te maken. Dit zijn vaak ‘ultra bewerkte voedingsmiddelen’, waar weinig vitamines, mineralen en vezels meer inzitten. Dit geeft aan dat het probleem van overeten zich niet laat vangen in een suikerverslaving, wat overigens niet wil zeggen dat het onverstandig is om minder suiker te eten. Tips daarvoor vind je in een eerder blog van ons (“Minder suiker eten, hoe doe je dat?”) [13]. En een tip om niet teveel ‘ultra bewerkte voedingsmiddelen’ te eten is om de Schijf van Vijf te volgen [14].

Bronnen:

1. https://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/wanneer-ben-je-verslaafd-aan-alcohol-of-drugs/ Geraadpleegd: 7 augustus 2018
2. Blood AJ, Zatorre RJ. Intensely pleasurable responses to music correlate with activity in brain regions implicated in reward and emotion. Proc Natl Acad Sci U S A. 2001 Sep 25;98(20):11818-23.
3. Alonso-Alonso M, Woods SC, Pelchat M, Grigson PS, Stice E, Farooqi S, Khoo CS, Mattes RD, Beauchamp GK. Food reward system: current perspectives and future research needs. Nutr Rev. 2015 May;73(5):296-307.
4. De Vries TJ, Shippenberg TS. Neural systems underlying opiate addiction. J Neurosci. 2002 May 1;22(9):3321-5.
5. Vanderschuren LJ, Kalivas PW. Alterations in dopaminergic and glutamatergic transmission in the induction and expression of behavioral sensitization: a critical review of preclinical studies. Psychopharmacology (Berl). 2000 Aug;151(2-3):99-120.
6. Weingarten HP, Elston D. Food cravings in a college population. Appetite. 1991 Dec;17(3):167-75.
7. Avena NM, Rada P, Hoebel BG. Evidence for sugar addiction: behavioral and neurochemical effects of intermittent, excessive sugar intake. Neurosci Biobehav Rev. 2008;32(1):20-39.
8. Avena NM, Long KA, Hoebel BG. Sugar-dependent rats show enhanced responding for sugar after abstinence: evidence of a sugar deprivation effect. Physiol Behav. 2005 Mar 16;84(3):359-62.
9. Avena NM, Bocarsly ME, Hoebel BG. Animal models of sugar and fat bingeing: relationship to food addiction and increased body weight. Methods Mol. Biol. 2012; 829, 351–365.
10. Hu S, Wang L, Yang D, Li L, Togo J, Wu Y, Liu Q, Li B, Li M, Wang G, Zhang X, Niu C, Li J, Xu Y, Couper E, Whittington-Davies A, Mazidi M, Luo L, Wang S, Douglas A, Speakman JR. Dietary Fat, but Not Protein or Carbohydrate, Regulates Energy Intake and Causes Adiposity in Mice. Cell Metab. 2018 Jul 4. pii: S1550-4131(18)30392-9.
11. Hebebrand J, Albayrak Ö, Adan R, Antel J, Dieguez C, de Jong J, Leng G, Menzies J, Mercer JG, Murphy M, van der Plasse G, Dickson SL. "Eating addiction", rather than "food addiction", better captures addictive-like eating behavior. Neurosci Biobehav Rev. 2014 Nov;47:295-306.
12. Westwater ML, Fletcher PC, Ziauddeen H. Sugar addiction: the state of the science. Eur J Nutr. 2016 Nov;55(Suppl 2):55-69.
13. https://www.anderzorg.nl/prikbord/i-am-a-foodie/minder-suiker-eten Geraadpleegd: 7 augustus 2018
14. https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/is-onbewerkt-zonder-pakjes-zakjes-en-kant-en-klaarmaaltijden-altijd-gezonder-.aspx Geraadpleegd: 7 augustus 2018

I'm a Foodie

Onze 20 diëtisten en voedingswetenschappers bloggen over gezonde voeding. Onafhankelijke kennis door echte professionals uit het vak. Kijk; da's duidelijk!

• ir. Marijke Berkenpas
  Diëtist, voedingswetenschapper - Founder I'm a Foodie