Wanneer mag een gezondheidsclaim op een product staan?

8 mei 2017 door: Anderzorg

Fabrikanten kunnen de consument op verschillende manieren verleiden om hun producten te kopen. Een mooie verpakking helpt, zeker wanneer daar een aantrekkelijke voedings- of gezondheidsclaim op staat. Wie wil immers niet gezond eten? Wat zijn eigenlijk de verschillen tussen die twee claims en wanneer mogen die gemaakt worden?

Welke soorten claims zijn er allemaal?
Fabrikanten kunnen voor hun producten gebruik maken van verschillende soorten claims. Deze kunnen op de verpakking staan, maar ook op websites en reclamemateriaal. De verschillende soorten claims zijn: 1) voedingsclaims, 2) gezondheidsclaims en 3) medische claims.

1) Voedingsclaims zeggen iets voordeligs over de voedingssamenstelling van een voedingsmiddel. Enkele voorbeelden hiervan zijn: ‘vezelrijk’, ‘eiwitrijk’, ‘rijk aan omega 3 vetzuren’, ‘vetarm’, ‘natriumarm’, ‘suikervrij’ en ‘light’. Deze claims mogen alleen gemaakt worden, wanneer aan duidelijk omschreven voorwaarden is voldaan [1]. De voedingsclaim ’bron van vezels’ is namelijk alleen maar toegestaan wanneer het vezelgehalte in een voedingsmiddel minimaal 3 gram/100 gram of 1,5 gram/100 kcal is. Voor de voedingsclaim ‘vezelrijk’ moet er zelfs twee keer zoveel vezels inzitten. Voor mensen die op hun zoutinname moeten letten kan de voedingsclaim ‘zoutarm’ zinvol zijn omdat ze weten dat in een voedingsmiddelen met die claim niet meer dan 300 mg zout per 100 gram zit (komt overeen met 120 mg natrium). Op de website van het Voedingscentrum staat een volledig overzicht van de 30 toegestane voedingsclaims met de bijbehorende voorwaarden om ze te mogen maken [2].

2) Gezondheidsclaims gaan een stap verder dan voedingsclaims en zeggen dat een (voedings)stof voordelig is voor je gezondheid. Een voorbeeld hiervan is ‘Calcium is nodig voor de instandhouding van normale botten’, maar ook ‘Vitamine C draagt bij tot de instandhouding van de normale werking van het immuunsysteem tijdens en na zware lichamelijke inspanning’ en ‘Jodium draagt bij tot een normale werking van de schildklier’. Gezondheidsclaims die iets zeggen over de mate en snelheid van gewichtsverlies zijn niet toegestaan, net als iedere claim voor dranken met een alcoholpercentage van meer dan 1,2%.

3) Medische claims zeggen iets over het voorkomen of behandelen van ziekten. Bijvoorbeeld dat stof X beschermt tegen hart- en vaatziekten. De regelgeving hierover is heel duidelijk. Het is namelijk verboden om deze claims te maken voor voedingsmiddelen. Alleen medicijnen komen daarvoor in aanmerking.
In Nederland heeft ongeveer 34% van de voedingsmiddelen die je in de supermarkt kunt kopen een voedings- en/of gezondheidsclaim op de verpakking staan [3]. Het merendeel daarvan zijn voedingsclaims. De meeste mensen krijgen er dus bewust of onbewust mee te maken wat hun koopgedrag kan beïnvloeden.

Wanneer mag je (g)een gezondheidsclaim maken?

Een claim op een product kan de verkoop stimuleren. Dit mag echter niet zomaar. Onjuiste claims zouden de consument namelijk misleiden en zorgen voor oneerlijke concurrentie. Er zijn daarom regels opgesteld over wat wel en wat niet mag [1]. Voor voedingsclaims is duidelijk omschreven wat wel en wat niet mag. Voor gezondheidsclaims is dat minder duidelijk. Een voorwaarde om een gezondheidsclaim te mogen maken is dat die wetenschappelijk goed is onderbouwd en op de lijst staat van goedgekeurde gezondheidsclaims. Fabrikanten kunnen daarvoor een gezondheidsclaim ter beoordeling indienen. Deze beoordeling wordt gedaan door de ‘European Food and Safety Authority’ (EFSA) die vervolgens advies uitbrengt aan de Europese Commissie. Het is namelijk de Europese Commissie die een gezondheidsclaim uiteindelijk moet goedkeuren. Wanneer een gezondheidsclaim is afgewezen, is het verboden om die nog te maken in commerciële mededelingen.
Inmiddels zijn er vele duizenden gezondheidsclaims door de EFSA beoordeeld. Tot nu toe (12-04-2017) zijn er maar 259 goedgekeurd. Ongeveer de helft daarvan gaat over vitamines en mineralen. Niet verwonderlijk omdat vitamines en mineralen essentiële functies in lichaam vervullen. Alle ingediende gezondheidsclaims voor probiotica (goede bacteriën) zijn daarentegen afgewezen. Naast dat een gezondheidsclaim wetenschappelijk goed onderbouwd moet zijn, zijn er nog aanvullende voorwaarden waaraan voldaan moet worden door de fabrikant:

• Een gezondheidsclaim moet vergezeld gaan met een mededeling waarmee het belang van een gevarieerde, evenwichtige voeding en een gezonde levensstijl naar voren komt.
• Het moet duidelijk zijn aan welke (voedings)stof de gezondheidsclaim gekoppeld is. Je mag namelijk alleen maar gezondheidsclaims maken voor individuele (voedings)stoffen en niet voor een voedingsmiddel in zijn geheel.
• Het moet duidelijk zijn hoeveel van het voedingsmiddel gegeten of gedronken moet worden om het geclaimde effect te bereiken. Deze hoeveelheid moet overeenkomen met een gebruikelijke dagelijkse inname van het voedingsmiddel.
• Een gezondheidsclaim moet begrijpelijk zijn voor de gemiddelde consument.

In Nederland is de Keuringsraad de deskundige op het gebied van voedings- en gezondheidsclaim. Op hun site staat een database waarin je kunt opzoeken welke claims wanneer zijn toegestaan [4].

Claims zeggen niet alles

Aan het gebruik van voedings- en gezondheidsclaims kleven ook nadelen. Suikerhoudende frisdrank kan bijvoorbeeld een gezond imago krijgen door er vitamine C aan toe te voegen en daar een goedgekeurde gezondheidsclaim aan te koppelen. Officieel mag dat. Bijna niemand heeft echter een tekort aan vitamine C en de frisdrank wordt er niet gezonder van. Door de vloeibare calorieën kun je er nog net zo makkelijk te zwaar van worden [5]. Hetzelfde geldt voor de veelgebruikte voedingsclaim ‘light’. Deze claim mag gemaakt worden wanneer in een voedingsmiddel minimaal 30% minder calorieën, vet of suiker zit. Het is echter mogelijk dat in een lightproduct met 30% minder vet, wel 60% meer koolhydraten zitten en nauwelijks minder calorieën. Er is daarom al lang discussie om gezondheidsclaims alleen maar toe te staan voor voedingsmiddelen die voldoen aan bepaalde voedingskundige criteria. Voor suikerhoudende frisdrank met vitamine C zou dan geen gezondheidsclaim meer mogen worden gemaakt. In 2016 heeft het Europees Parlement helaas besloten om deze zogenaamde ‘voedingsprofielen’ niet in te voeren. Een ander nadeel is dat veel verse basisproducten zoals groente, fruit, aardappelen en vis geen claims hebben waardoor de verkoop daarvan minder wordt gestimuleerd.

Hoe nu omgaan met claims?

Voedings- en gezondheidsclaims mogen alleen maar worden gemaakt wanneer aan strikte voorwaarden is voldaan. Wanneer er iets geclaimd wordt weet je dus dat dat moet kloppen (hoewel niet iedereen zich aan de regels houdt). Een nadeel van voedings- en gezondheidsclaims is dat ze betrekking hebben op één (voedings)stof en niet op het gehele voedingsmiddel. De werkelijk meerwaarde van een voedings- of gezondheidsclaim op een voedingsmiddel is daardoor niet altijd duidelijk. In het algemeen is het daarom verstandiger om te kiezen voor voedingsmiddelen die in de Schijf van Vijf staan van het Voedingscentrum, ongeacht of er wel of geen voedings- of gezondheidsclaim op staat!

Bronnen:

1. Europese verordening 1924/2006
2. http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/voedingsclaims.aspx
3. Hieke S, Kuljanic N, Pravst I, Miklavec K, Kaur A, Brown KA, Egan BM, Pfeifer K, Gracia A, Rayner M. Prevalence of Nutrition and Health-Related Claims on Pre-Packaged Foods: A Five-Country Study in Europe. Nutrients. 2016 Mar 3;8(3):137.
4. http://www.koagkag.nl/Database-claimsverordening-en-indicatieve-lijst/Database
5. Malik VS, Pan A, Willett WC, Hu FB. Sugar-sweetened beverages and weight gain in children and adults: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2013 Oct;98(4):1084-102

I'm a Foodie

Onze 20 diëtisten en voedingswetenschappers bloggen over gezonde voeding. Onafhankelijke kennis door echte professionals uit het vak. Kijk; da's duidelijk!

• ir. Marijke Berkenpas
  Diëtist, voedingswetenschapper - Founder I'm a Foodie